O emprazamento urbano de Vilanova dos
Infantes presenta unha serie de peculiaridades derivadas da
necesidade e da topografía do espazo. Ubicada nun cerro en derrame
castrexo, asentase no extremo da cota de nível de 480 m., nun espazo
que se prolonga cara o N-NE, cara onde se atopa unha notable pendente
-setenta metros de caída en dirección ó regato N, o "regato
dá serra"-, que provoca unhas condicións de inexpugnabilidade
natural. Por iso a poboación asentárase por este lado na súa época
máis antiga. Cara o NO, o desnivel é menos acusado, o que explica a
pervivencia nesta parte, en maior medida, da muralla que protexe o
incipiente burgo, sistema defensivo que se completa cá torre da casa
señorial, polo S, sobre o promontorio rochoso que domina toda a
vila. O seu emplazamento atópase na zona onde máis suaves son as
curvas de nivel, sendo aquí máis necesaria a defensa. Así pois,
tratase dun espazo urbano pechado, derivado da presenza de murallas,
hoxe máis sutís que antaño. No interior da vila as rúas
dispóñense en arco, estreitas e sinuosas, con pequenos tramos
rectos, sempre en desnivel, estrutura que está lonxe do trazado
regular romano e o dos chamados "núcleos roteiros" tan
comúns no "camiño francés" a Compostela. De todo iso
imponse nos visitantes, que por aquí transitan, unha sensazón
sinestésica dun bucle no tempo que aínda que pretérito se fai
presente de forma vívida.
Trala invasión musulmana a súa
estratéxica situación será privilexiada para o reino astur no
control do territorio o S do miño, polo que este territorio en torno
o río Arnoia podría ser considerado coma un <>
fronteirizo. O Rey Alfonso III dará Vilanova e as súas terras o
Duque D. Ermegildo Menendo, en pago os seus servicios na Victoria
contra o Conde Vitiza. No 927 o monarca Sancho Ordóñez concederá
definitivamente esta posesión al hijo de aquél, el Conde D. Gutier,
su esposa Dª. Ilduara, e hijos, esccritura recollida no Tumbo de
Celanova xa que se inclue tamén nela Villar, lugar no que se ubicou
o mosteiro que fundou o seu fillo Rudesindo, San Rosendo.
Así pois, Vilanova é o lugar troncal
da familia paterna do Santo dende o segundo tercio do século IX .
A morte do Conde Don Gutierre, vai a
provocar a fundación do mosteiro de Santa María de Villanueva, obra
das mulleres da súa familia , non quedando oxe en pé a igrexa co
mesmo nome.
No século XIII o rey D. Alfonso X,
fixo trasladar o mosteiro de Santa María de Villanueva a la Villa de
Allariz. Con isto pérdese a presenza monástica neste lugar. Pasou
,pois, Vilanova a depender do mosteiro de Santa María, vinculación
que se mantendrá ata finais do século XIII, en tempos do Rey D.
Alfonso X (1252-1284).
A presenza de dúas fillas dos Reis en
Santa María de Vilanova é determinate para o primeiro cambio da
denominación do burgo, pero tralo seu falecemento pasaron a ser
posesión dos poderosos Infantes D. Felipe e a súa esposa, Dª
Margarita de la Cerda, quenes serán enterrados en Allariz.
No século XIX, durante o mandato da
Reina Gobernadora Doña. María Cristina de Borbón, Vilanova
considerarase coma cabeza na primeira división municipal
(1837).Permaneceu así ata o noso século, no que o desenrrolo da
vila de Celanova, aconsella agregar o seu municipio o de este,
trasladándose as instalación do concello o edificio manástico no
1927. A desaparición do señorío condal e, asi mesmo a do señorío
monástico celanovense na comarca, provocará endiante unha
polarización na centrífuga relación de todalas terras hacia
Celanova. Así o reflexan as vias de comunicación, que se
modificarón moy pronto para favorecela.
